Türkiye sahnesinde yeni bir alan Khôra ne anlatıyor?

Avrupa’dan Türkiye’ye döndüğümden beri orada izlediğim veya tiyatro festivalinde ülkemizi ziyaret eden yabancı oyunlar haricinde özgün bir dil seyretme sıkıntısı yaşıyordum. Şahika Tekand’ın On Adımda Unutmak isimli oyununu çember dışında bırakırsam oyunların multidipipliner ve multivizyoner bir yaklaşımla sahneye konulduğuna da da şahit olamıyordum.

Ta ki Khora’yı izleyene dek…

İLGİLİ HABER ‘Kare Kare İstanbul’ sergisi Maltepe’de açıldı

Oyun, çağı yakalayan ve günümüzün olanaklarını sanatın kendi malzemesi içinde yedirmesiyle, ayrıca sahnede kör göze parmak yapmayıp, iğrilti durmayan yaklaşımıyla, çağdaşları arasında özgünlük sıralamasında oldukça sıyrılmış durumda.

Khôra oyunu, kendi tanıtım metninde belirttiği gibi, bu dünyanın ve özellikle bu coğrafyanın sanatçıları olarak güncel meseleleri ve reel politiği, bireysel ve sanatçı sorunlarını da odağa alarak, “biz şimdi bu koşullar altında nerede duruyoruz?” sorusunu sormaya çalışmakta. Sonuçta yaratılmak istenen, seyircinin zihninde yeni sorular ile performanstan ayrılması, diyor.

Bunu gerçekten başarıyor da… Metin yalınlığı ile önce temel meseleyi sorgulamanıza, ardından da o temel meseleyi kavramanıza yardımcı oluyor. Tiyatronun güncel bir soru ve sorunu bu sadelikte ele alması da, tarihsel süreç boyunca bir sanat dalı olarak taşıdığı “insanı insana insanla anlatan”  misyonunu da gerçekleştirmiş oluyor.

Oyun boyunca ve oyundan çıkınca kendinizi “Bir ülkede birlikte yaşamak ne demek?”, “Biz olabilmek ne demek?”, “Bir yeri sahiplenmek ne demek?”, “Bu ülkede sanatçı olmak ne demek?”, “Bir yeri sevmek ne demek?”, “Bir yer ne zaman bizim evimiz olur?”, Ya da bir eve ihtiyacımız var mı?” soruları ile çevrelenmiş, bunlara yanıt ararken buluyorsunuz.

Dört başarılı oyuncu da, (Berfu Aydoğan’ı ve Tanıl Yöntem’i önceden izlediğim oyunlarından da pek beğenirim zaten) gerek oyunun tekstinde gerek perde arkası oyunun anlamlandırılmasında, bu sorulardan yola çıkarak bedende ve sahnede bir arayışa giriyor ve kendi ifadeleriyle aynı zamanda bu ülkeye karşı hissettikleri güzel duyguları savunamadıklarını da düşündüklerinden olsa gerek, bu hislerin karşılıklarının ve bir nevi görünümlerinin neler olduğunu araştırıyor.

Topluluk, Echoes ve Berfu Aydoğan ile Nilsen Arıbaş’ın birlikte kurduğu MA Platform’un ortak yapımı. Oyunun başarısının bir diğer sebebi ise sahne arkası ekibin de özenle seçilmiş oluşu bana kalırsa.

Neticede Khôra oyunu; beden, ses ve metin kullanarak devised yöntemiyle üretilmiş bir oyun olarak bizimle yani çağımızın seyircisiyle buluşuyor.

Kelime anlamı ile Khôra: Her türlü karşıtlığı bir araya getiren fakat aynı zamanda birbirlerine geçip karışmalarını engelleyen bir alan. Biz seyirciler de bu alanda yerimizi alıyoruz ve oyunun çıkış motivasyonunu yerimizi aldığımız, seyirci koltuğunda anlamaya çalışırsak, ekibin elinde oldukça heyecanlandıran, katmanlı olduğu kadar güncel, popüler olduğu kadar da tarihsel bir mesele  olduğunu algılıyoruz.

Kısaca metinden de bahsederek, üç bölümden oluşan ve ilk bölümde açılan anti senkronize kapılar ile “bu insanlar bize ne anlatmaya çalışıyor” hissi veren oyun, ikinci bölümde gerginliği tırmandırıyor ve yavaş yavaş tekinsizlik hissi aşılıyor, üçüncü bölümde ise bizi bir dramla karşı karşıya bırakıyor ve oyunun başından beri anlattığı hikayesini, dramını o zaman duyar hale geliyoruz. Bu bir göç, göçün yaşattırdıkları, ait olma, olamama ya da öteki olma, öteki hissetme ya da hissettirme hikayesi. Bu bir mülteci meselesi.

Özetle, oyunun grafiği olsa yukarıdan kahkahalarla başlayıp, yanağımızdan süzülen gözyaşı hüznüne doğru iner, batardı muhtemelen… Oyuncuların performans ve dinamiklerinin ritmine tam bir karşıtlık oluşturuyor çünkü akışıyla hikaye… Belki de bu anlamda beklenmedik olması da onu bir adım daha özgünlüğe kavuşturuyor.

Ben yazıyı uzatmayayım, siz sezon içinde mutlaka yakalayın ve izleyin. Böyle yeni metinlere, alışkın olmadığımız sahneleme tekniklerine ve genç oyunculara ihtiyacımız var diye düşünüyorum. Bir de unutmadan oyunda hem yönetmen hem de dramaturg olması da yapılan işe ne kadar profesyonel yaklaşıldığına işaret ediyor bana kalırsa. Bunu da söylemeden edemeyeceğim. Çünkü bu, oyuna ve oyuncuların konumlanmasına 3 boyutluluk katmayı başarmış.

Tüm bunlara ufak bir ek olarak, oyunla ilgili tek bir rahatsızlığım olmuş olabilir: O da kasvetli yapısı ile tedirginliğe fazla kor veriyor oluşu. Acaba baştaki mizahi tutum, ara ara diğer bölümlere de yedirilmez miydi sorusu ile herkesi içten tebrik ederek tek perdelik bu oyundan seyirci görevimle ayrılıyorum.

Kısaca ekibi tanıtalım:

Yönetmen: Salih Usta

Oynayanlar: Berfu Aydoğan, Ferhat Akgün,

Nilsen Arıbaş, Tanıl Yöntem

Dramaturg: Ozan Ömer Akgül

Performans Metni ve Düzenlemeler: Sertaç Sayın

Editör: Büke Erkoç

Hareket Tasarımı: İlyas Odman

Dekor Tasarımı: Cihan Aşar

Işık Tasarımı: Utku Kara

Kostüm Tasarımı: Hilal Polat

Prodüksiyon Direktörleri: İlker Aksu, Özgür Doğa Görürgöz

Asistanlar: Aslı Yiğit, Deniz Beste Akdoğdu, Hazal Kuzuloğlu, Yasmin Endaze

Yapımcı: Gökhan Civan